Çocuk Hukuku

Çocuk Hukuku 
Prof. Dr. Hasan FENDOĞLU 

İÇİNDEKİLER

İKİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ........................................................................5

İÇİNDEKİLER .............................................................................................11

BİRİNCİ BÖLÜM: 

ÇOCUK HAKLARININ TANIMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, 

KAYNAKLARI, ÖZELLİKLERİ, ÖNEMİ VE ÇOCUK HAKLARI 

SÖZLEŞMESİ :

I. ÇOCUK HAKLARININ TANIMI:.................................................20

A. HAK ...........................................................................................20

B. HUKUK: ....................................................................................22

C. İNSAN HAKLARI:....................................................................22

D. ÇOCUK HAREKETLERİ VE BİLDİRİLER: ...........................25

E. ÇOCUK HUKUKU:...................................................................27

II. ÇOCUK HUKUKUNUN KAYNAKLARI:...................................29

A. ULUSAL BİLGİ KAYNAKLARI:............................................29

B. ULUSLARARASI BİLGİ KAYNAKLARI: .............................31

III. ÇOCUK SORUNU VE HAKLARININ ÖNEMİ.......................34

A. ÇOCUK SORUNU:....................................................................34

B. ÖNEMİ:......................................................................................35

IV. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ (1989) ÖNCESİNDE 

ÇOCUK HAKLARI:......................................................................37

A. CENEVRE ÇOCUK HAKLARI BEYANNAMESİ 

(MİLLETLER CEMİYETİ-1924):.............................................37

B. İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ (1948):...............38

C. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ (AİHS:1950) VE 

ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ (ÇHS:1989): ....................38

D. ÇOCUK HAKLARI BİLDİRGESİ (1959): ...............................39

E. DİĞER BELGELER: .................................................................39

V. GENEL OLARAK ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE 

TÜRKİYEDE UYGULANMASI:.................................................40

A. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ (GENEL OLARAK):.......40

B. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE TÜRKİYE’DE İL 

ÇOCUK KOMİTELERİ:............................................................44

VI. SOME ARTICLES OF THE CONVENTION ON THE 

RIGHTS OF THE CHILD (ARTICLES:.....................................46

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: ÇOCUK HAKLARININ TARİHSEL 

GELİŞİMİ.........................................................................................53

12

İKİNCİ BÖLÜM: 

ANAYASA HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI

I. ÇOCUĞUN İNSAN HAKLARI:...................................................66

II. İNSAN VE ÇOCUK HAKLARININ KAYNAKLARDA 

DÜZENLENMESİ: ........................................................................67

III. İNSAN VE ÇOCUK HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI: 68

A. BİRİNCİ AYRIM (DEBUSİ AYRIMI):...................................69

B. İKİNCİ AYRIM (JELLİNEK’İN AYRIMI): .............................69

C. ÜÇÜNCÜ AYRIM (ANALİZCİ AYRIM):...............................70

D. DÖRDÜNCÜ AYRIM (KRONOLOJİK AYRIM):...................71

E. BEŞİNCİ AYRIM (1961-1982 AY): .........................................72

F. ALTINCI AYRIM (ÇHS): .........................................................72

G. YEDİNCİ AYRIM: ÇOCUĞUN HAKLARI 3 SINIFA 

AYRILABİLİR; .........................................................................73

H. SEKİZİNCİ AYRIM (ÇHS:18):.................................................74

I. DOKUZUNCU AYRIM (3P HAKLARI) (PARTICIPATION, 

PROVISION VE PROTECTION): ............................................74

IV. ÇOCUK HAKLARININ TEMEL ESASLARI:..........................75

A. EŞİTLİK:....................................................................................75

B. ULUSAL-ÜSTÜ OLUŞU: .........................................................81

C. ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI (THE BEST INTEREST OF 

THE CHILD):.............................................................................82

V. ÇOCUĞUN KLASİK HAKLARI:.................................................84

A. ÇOCUĞUN YAŞAMA HAKKI, İDAM CEZASI, KÜRTAJ, 

ÖTANAZİ: .................................................................................84

B. HAK ARAMA VE YASAL YARGILAMA HAKKI (YASAL 

VE KİŞİSEL CEZA, MASUMİYET KARİNESİ, HUKUKA 

AYKIRI KANIT): ......................................................................86

C. ÇOCUĞUN ÖZEL YAŞAMININ GİZLİLİĞİNİN 

KORUNMASI VE MAHREMİYET: ........................................87

D. KONUT DOKUNULMAZLIĞI: ...............................................90

E. İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ: ........................................................90

F. SEYAHAT VE YERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ: ..........................92

G. ÇOCUĞUN DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ (LAİKLİK):...92

H. ÇOCUĞUN İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ:.........................................94

İ. ÇOCUĞUN EĞİTİM VE ÖĞRENİM HAKKI: ......................101

J. ÇOCUĞUN TOPLANTI VE DERNEK KURMA HAKKI:....103

K. CEVAP HAKKI VE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ:.........................104

L. ÇOCUĞUN VELAYETİ VE HÂKİMİN MÜDAHALESİ: ....105

VI. ÇOCUĞUN SİYASAL HAKLARI.............................................109

13

VII. ÇOCUĞUN SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL 

HAKLARI.....................................................................................109

A. AİLENİN KORUNMASI:........................................................110

B. ÇOCUĞUN EHLİYETİ VE ERGİNLİĞİ (RÜŞT):.................111

C. ÇOCUĞUN İSTİHDAMI (ÇALIŞMA HAKKI) VE ÇOCUK 

İŞÇİLİĞİ: .................................................................................112

D. ÇOCUĞUN SOSYAL GÜVENLİK HAKKI: .........................118

E. ÇOCUĞUN SAĞLIK HAKKI:................................................119

F. ÇEVRE HAKKI:......................................................................120

G. BARIŞ HAKKI: .......................................................................121

VIII. ÇOCUK HAKLARININ SINIRLANMASI............................121

IX. ÇOCUK HAKLARININ KORUNMASI ................................124

X. APPENDICE: SOME ARTICLES OF THE 1982 

CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF TURKEY 

REGARDING CHILD LAW.......................................................126

OKUMA PARÇASI: BATI DÜNYASINDA ÇOCUK, MEDYA VE 

TERÖR...........................................................................................129

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: 

ÇOCUK İSTİSMARI SUÇ VE CEZASI:

I. ÇOCUĞUN İSTİSMARDAN KORUNMA HAKKI:................134

A. TANIMI: ..................................................................................134

B. ÇEŞİTLERİ:.............................................................................135

C. HÜKÜMLERİ:.........................................................................139

II. CEZA KANUNU’NDA ÇOCUĞUN KORUNMASI (ÇOCUK 

CEZA HUKUKU): .......................................................................140

A. İNSAN TİCARETİ (TCK/80):.................................................141

B. İŞKENCE (TCK/94): ...............................................................142

C. EZİYET (TCK/96): ..................................................................144

D. CİNSEL SALDIRI (TCK/102): ...............................................144

E. ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI (TCK/103): ................145

F. REŞİT OLMAYANLA CİNSEL İLİŞKİ (TCK/104):.............147

G. CİNSEL AMAÇLI TACİZ (TCK/105):...................................147

H. ÇOCUĞU HÜRRİYETİNDEN YOKSUN KILMA

(TCK/109): ..............................................................................148

İ. ÇOCUĞUN ÖZEL YAŞAMININ GİZLİLİĞİ (TCK/134): ...149

J. MÜSTEHCENLİK VE ÇOCUK PORNOSU (TCK/226): ......149

K. FUHUŞ (TCK. 227): ................................................................150

L. ÇOCUĞUN KUMAR OYNAMASINI TEŞVİK (TCK/228):.151

14

M. ÇOCUKLARIN DİLENCİLİKTE ARACI OLARAK 

KULLANILMASI (TCK/229):................................................151

N. ÇOCUĞUN SOYBAĞINI DEĞİŞTİRME VEYA GİZLEME 

(TCK/231): ...............................................................................151

O. ÇOCUĞA KÖTÜ MUAMELE (TCK/232): ............................152

P. ÇOCUK KAÇIRMAK VE ALIKOYMAK (TCK/234):..........152

R. ÇOCUĞA KARŞI YAPILAN İSTİSMARI BİLDİRME 

YÜKÜMLÜLÜĞÜ:..................................................................157

III.CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA ÇOCUĞUN 

KORUNMASI:..............................................................................157

IV. CEZA VE GÜVENLİK TEDBİRLERİNİN İNFAZI 

HAKKINDAKİ KANUN’DA (CGTİK) ÇOCUĞUN 

KORUNMASI:..............................................................................159

V. POLİS VAZİFE VE SELAHİYETİ HAKKINDA KANUN VE 

ÇOCUK:........................................................................................159

YAŞAMLA İLİŞKENDİR:İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

MEKÂNLARI: ..............................................................................160

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:

KIRILGAN ÇOCUKLAR (KORUNMAYA İHTİYACI OLAN 

ÇOCUK; ENGELLİ ÇOCUK; MÜLTECİ ÇOCUK; ÇOCUK GELİN, 

KAYIP ÇOCUK)

I. AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI (ASPB) VE 

ÇOCUK HAKLARININ KORUNMASI: ..................................164

A. SOSYAL HİZMETLER KANUNUNDA ÇOCUKLARIN 

KORUNMASI..........................................................................165

B. ÇOCUK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ÇHGM; 

ESKİ SHÇEK) VE ÇOCUKLARIN KORUNMASI ...............170

II. ENGELLİ ÇOCUKLAR: .............................................................171

III. MÜLTECİ ÇOCUKLAR:...........................................................175

IV. ÇOCUK GELİNLER...................................................................178

A. ERKEN YAŞTA EVLİLİKLERİN SEBEPLERİ....................180

B. ERKEN YAŞTA EVLİLİKLERİN SONUÇLARI:...................186

C. ERKEN YAŞTA EVLİLİĞE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ...............188

V. KAYIP ÇOCUKLAR RAPORU (2007)......................................196

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: FİLİSTİNDE ÇOCUK 

HAKLARI ......................................................................................214

15

BEŞİNCİ BÖLÜM:

 ÇOCUĞUN ŞİDDETE KARŞI KORUNMASI (İDARİ VE 

YARGISAL KORUNMA) VE KORUYUCU AİLE:

I. ÇOCUĞA KARŞI ŞİDDET.........................................................218

A. ŞİDDET....................................................................................218

B. MEDYADA ŞİDDET: .............................................................222

C. ŞİDDETE KARŞI KURUMLARIN EŞGÜDÜMÜ:................223

Ç. ŞİDDET HARİTASI ................................................................225

D. ÇOCUĞUN ŞİDDETTEN KORUNMA HAKKI....................226

II. ŞİDDET ÖNLEME VE İZLEME MERKEZLERİ (ŞÖNİM): 227

III.KORUYUCU VE ÖNLEYİCİ TEDBİR KARARI....................230

A. ÇOCUKLARA İLİŞKİN “GÜVENLİK” TEDBİRLERİ: .......230

B. ÇOCUKLARA İLİŞKİN “KORUYUCU VE DESTEKLEYİCİ” 

TEDBİRLER:...........................................................................233

C. MÜLKİ AMİR TARAFINDAN VERİLEN KORUYUCU 

TEDBİR KARARI ...................................................................234

D. HÂKİM TARAFINDAN VERİLEN KORUYUCU VE 

ÖNLEYİCİ TEDBİR KARARI ...............................................236

E. KOLLUK TARAFINDAN VERİLEN KORUYUCU VE 

ÖNLEYİCİ GEÇİCİ TEDBİR KARARI .................................241

F. TEDBİR KARARININ NİTELİĞİ VE USUL: .......................242

IV. KORUYUCU AİLE MODELLERİ............................................247

V. APPENDICE: FIGHTING AGAINST TORTUTE AND ILL 

TREATMENT REPORT.............................................................250

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: ÇOCUK ASKER ...........................271

ALTINCI BÖLÜM: 

ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI

I. DEVLET GÜCÜNÜN SINIRLANDIRILMASI:.......................275

II. DEVLET GÜCÜNÜN DENETLENMESİ:................................276

A. YARGI YOLUYLA DENETİM:.............................................276

B. İDARİ DENETİM:...................................................................277

C. PARLAMENTO DENETİMİ (SİYASİ DENETİM):..............278

D. MEDYANIN DENETİMİ:.......................................................279

E. KAMUOYU DENETİMİ:........................................................280

F. ULUSLARARASI DENETİM:................................................280

G. OMDUSMANLIK DENETİMİ: ..............................................280

III.DEVLETİN BİREYLERİ SINIRLAMASI:...............................280

IV.İNSAN HAKLARI KURUMLARININ YETERSİZLİĞİ:.......281

16

V. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ MEVCUT 

MEKANİZMALAR: ....................................................................282

VI. OMBUDSMANLIK (KAMU DENETÇİLİĞİ): ........................287

VII.ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI (ÇOCUK KAMU

DENETÇİLİĞİ): .........................................................................289

VIII. OMBUDSMANLIK VE ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI 

MODELLERİ:..............................................................................294

IX.İSVEÇ ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI VE ÇOCUK 

KURULU:......................................................................................296

X. NORVEÇ VE DİĞER ÇOCUK OMBUDSMANLIKLARI:....297

XI. MEDYA OMBUDSMANLIĞI:...................................................298

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: ADALET ÜZERİNE 

ÖZDEYİŞLER................................................................................305

YEDİNCİ BÖLÜM: ÇOCUK KORUMA KANUNU

BAĞLAMINDA SOKAK ÇOCUKLARI, SUÇA SÜRÜKLENEN 

ÇOCUKLAR, ÇOCUK KOLLUĞU, ÇOCUK YARGILAMASI VE 

ÇOCUĞUN BAĞIMLILIĞI

I. SOKAK ÇOCUKLARI................................................................308

II. SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR: .......................................310

III.KOLLUĞUN SORUMLULUĞU (ÇOCUĞUN 

SORUŞTURULMASI):................................................................314

IV. YARGININ SORUMLULUĞU (ÇOCUĞUN 

KOVUŞTURULMASI):...............................................................319

V. ÇOCUK HAKKINDA ALINABİLECEK KORUYUCU VE 

DESTEKLEYİCİ TEDBİRLER:................................................322

VI. ÇOCUK MAHKEMESİNİN VERDİĞİ KARARIN

NİTELİĞİ:....................................................................................323

VII.ÇOCUK YARGILAMASI:.........................................................326

A. ÇOCUK MAHKEMELERİ: ....................................................326

B. ÇOCUK AĞIR CEZA MAHKEMELERİ: ..............................327

C. ORTAK HÜKÜMLER:............................................................327

VIII.ÇOCUĞUN MADDE BAĞIMLILIĞI:....................................330

XI. ÇOCUĞUN MEDYA BAĞIMLILIĞI:....................................333

XI. APPENDICE: SOME ARTICLES OF THE JUVENILE 

PROTECTION ACT.................................................................340

XII. APPENDICE: HONOUR KILLING REPORT (EK: TÖRE VE 

NAMUS CİNAYETLERİ RAPORU) (TÜRKÇE-İNGİLİZCEFRANSIZCA): ..............................................................................366

HONOUR KILLINGS REPORT ...................................................376

17

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR:ÇOCUK, TERÖR, MEDYA: .........391

SEKİZİNCİ BÖLÜM: 

ÇOCUĞUN ULUSLARARASI KORUNMASI: ÇOCUK HAKLARI 

KOMİTESİ, AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE 

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER:

I. ÇOCUK HAKLARI KOMİTESİ (ÇHK):..................................396

II. ÇOCUK HAKLARI KOMİTESİNİN TÜRKİYE

GÖZLEMLERİ:...........................................................................397

III. ÇOCUK HAKLARI KOMİTESİNE BİREYSEL 

BAŞVURU:...................................................................................401

IV. ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI VE ÇOCUK HAKLARI

KOMİTESİ: ..................................................................................403

V. AİHM’NİN ÇOCUK HAKLARI İLE İLGİLİ BAZI 

KARARLARI: ..............................................................................403

A. ÇOCUK ADALETİ VE GÖZALTINA ALINMA 

İDDİALARI İLE İLGİLİ DAVALAR:....................................404

B. ÇOCUKLARIN VELAYETİ, ERİŞİM, ULUSLARARASI 

ÇOCUK KAÇIRMA DAVALARI: .........................................409

C. POLİS İSTİSMARI DAVALARI: ...........................................409

D. BABALIK DAVALARI: .........................................................410

E. SAĞLIK DAVALARI: ............................................................410

F. EĞİTİMLE İLGİLİ DAVALAR:.............................................411

G. AYRIMCILIK DAVALARI: ...................................................411

H. İHMAL VE YARALAMA DAVALARI:................................414

VI. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KURULUŞLARI VE 

ÇOCUKLARA YARDIM FONU (UNICEF):............................414

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: TÜRKİYEDE ROMAN 

ÇOCUĞU OLMAK: ......................................................................416

DOKUZUNCU BÖLÜM:

MEDYA VE ÇOCUĞUN KORUNMASI:

I. ÇOCUK VE MEDYA: .................................................................420

A. TELEVİZYONUN FAYDALARI: ..........................................420

B. TELEVİZYONUN ZARARLARI: ..........................................423

C. ÇOCUĞUN MEDYA (TV, İNTERNET, AKILLI TELEFON) 

İLE KUŞATILMIŞLIĞI:..........................................................426

D. ÇOCUK TELEVİZYONLARI VE ANALİZ: .........................426

E. ÇOCUKLARDA OBEZİTE:....................................................428

18

F. MEDYA VE CİNSELLİK: ......................................................432

G. TELEVİZYON VE KURGU: ..................................................433

H. ÇOCUK, İNTERNET VE SOSYAL MEDYA:.......................434

I. ÇOCUĞUN MEDYAYI EBEVEYNİ İLE BİRLİKTE 

KULLANIMI: ..........................................................................437

İ. PSİKOLOJİDE ÇOCUĞUN KORUNMASI:..........................438

J. ÇOCUK OYUNLARI: .............................................................441

K. ÇOCUK VE DİZİLER: ............................................................442

II. ÇOCUK VE ABD:........................................................................442

III. ÇOCUK VE AVRUPA:...............................................................445

IV. ÇOCUĞUN KORUNMASI İÇİN PROJELER:........................448

A. KORUYUCU SEMBOL SİSTEMİ (AKILLI İŞARETLER): 451

B. MEDYA OKURYAZARLIĞI: ................................................453

YAŞAMLA İLİŞKİLENDİR: TARİHSEL BİR ANALİZ: 

DEVŞİRME SİSTEMİ VE ÇOCUĞUN ÖZGÜRLÜĞÜ: .............463

KAYNAKLAR VE KISALTMALAR .......................................................469

KAVRAM DİZİNİ......................................................................................495

CURRICULUM VITAE.............................................................................499

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................509