Cumhuriyet Dönemi’nde Erzurum'da İmar ve Kalkınma Faaliyetleri (1930-1980)

Cumhuriyet rejiminin kurucu ve yapıcı özelliğini ülkenin her köşesine taşıyarak modern kentler kurmak,dönemin yetkilileri tarafından üzerinde önemle durulan konular arasında yer almıştır.Bu maksatlaTürkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluş temellerinin atılmasında etkin bir yeresahip olanErzurum’un imarı ve kalkınması hususuna Cumhuriyet Hükümetleri ayrı bir hassasiyet göstermiştir. Bu bağlamda Millî Mücadele Dönemi’nde Erzurum Mebusu seçilen ve Erzurumlular tarafından “Fahri Hemşehrilik”payesi verilenReis-i Cumhur Mustafa Kemal Atatürkiçin Erzurum’un ayrı bir yeri ve önemi olmuştur.Nitekim doğudaki idarî, askerîve iktisadî teşkilatlanmada görevalacak Üçüncü UmumîMüfettişlik 1935 yılındaErzurummerkezli olarak teşkil edilmiştir. Müfettişliğin öncülüğündeşehirdeki imar ve kalkınma çalışmaları daha kapsamlı ve planlı bir şekilde yürütülmüştür.Şehringelişimsüreci1930-1980 dönemindedevam etmiştir.Yarım asrı kapsayanimar ve kalkınmafaaliyetleri sonrasıErzurum, Cumhuriyet Türkiyesi’ninörnek kentlerinden biri halinegelmiştir.Erzurum’un yarım asırlık imarını ve kalkınmasını içeren bu çalışma,giriş ve beşbölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında şehir kavramı ile şehirlerin ortaya çıkışıve tarihsel süreç içerisindekigelişim evreleri ana hatlarıyla ele alınmıştır. Akabinde Türk şehircilik tarihi,Osmanlı Devleti ve Erken Cumhuriyet Dönemi çerçevesinde incelenmiştir. Son tahlilde ise Erzurum’un tarihine değinilerek, Cumhuriyet Dönemi’nde yürütülecekimar ve kalkınma faaliyetleri öncesi şehrinaskeri, idari ve iktisadibakımdangeçirdiği aşamalar kısmen ortaya konulmuştur. Çalışmanın esasını teşkil eden Cumhuriyet Dönemi’nde Erzurum’da gerçekleştirilen imar ve kalkınma faaliyetleri on yıllık zaman dilimiüzerindenbeş bölümeayrılarak incelenmiştir. Birinci Bölüm’desavaşlar, doğal afetler ve malî imkânsızlıklar nedeniyle genel olarak harap bir durumda bulunan Erzurum’da 1930’lu yılların başında yürütülenilk etap
Kitap Tanıtım BülteniFENOMEN YAYINCILIK KİTAP TANITIM

FORMUwww.fenomenyayincilik.comçalışmalarına değinildi. İkinci aşamada şehirdeki imar faaliyetlerinin daha planlı bir şekilde gerçekleştirildiği 1930’lu yılların ikinci yarısında yapılan çalışmalar üzerinde duruldu. Bu süreçte 1935’te Üçüncü Umumi Müfettişliğin kurulması ve Tekirdağ Valisi Haşim İşcan’ın 1936’da Erzurum Valiliği’ne tayini sonrası atılan adımlar ilekurulan imar birliği kapsamında “grup inşaatı” adı altında yürütülen faaliyetler sonucuÜçüncü Umumi Müfettişlik, Müstahkem Mevki Komutanlığı, Orduevi, Muharebe Alayı, Hükümet Konağı, Erzurum Halkevi, Postane, TEKELİdaresi, okul, hastaneve konutların inşa süreçleri ele alındı. Fransız Şehir Plancısı JacquesH. Lamberttarafından 1939’da tamamlanan Erzurum’un ilk modern imar planının; hazırlık aşamaları, uygulanma koşulları ve şehir üzerindeki etkileri ana hatlarıyla incelendi. Şehircilik faaliyetleri kapsamında alt ve üst yapı işleri şehir merkezi ve ilçe ölçeğindedeğerlendirildi. Tarım ve hayvancılık üzerine bağlantı yol çalışmaları, soğuk hava depoları ve mezbahanelerin inşaişlerine değinildi. Sanayileşme ve ulaştırma çalışmaları çerçevesindeiplik, tuğla ve kiremit farikalarının yapımı, şehir içi ve dışı bağlantı yolları ile Sivas-Erzurum Demiryolu hattının işletmeye açılışı hakkında bilgiler verildi. Eğitim vesağlık faaliyetleri doğrultusundaşehirdeki okul yapım, bakım ve onarım işleri ile numune hastanesinde yürütülen çalışmalardan söz edildi. İkinci Bölüm’de şehrin modern bir yapıya kavuşturulması için devam eden imar çalışmaları ile 1941 yılında Üçüncü Umumi Müfettişliktarafından hazırlanan üç yıllık imar programı dâhilinde yapılacaklar, grup inşaatının devam eden çalışmaları veDoğu Evleri Yapı Kooperatifi’nin kuruluş süreci hakkında bilgiler verildi. İçme suyu miktarının arttırılması için yeni kaynakların aranması, depoların yapımıve boru hatlarının döşenmesi, elektrik kilovatının yükseltilmesi için şehir şebekesinin tamiri, yeni motorların alınması ve atölyenin inşası faaliyetleri üzerinde duruldu. Ulaştırma alanında,bu dönemde işletmeye açılan en önemli kamu yatırımı olan Erzurum Havaalanı’nın inşası ve açılması üzerine bilgilendirmedebulunuldu. Sanayileşme faaliyetleri kapsamında,hammaddesi tarım ürünlerine dayanan işletmelerden ve kuruluş fikri1940’lı yıllara dayanan AşkaleÇimento Fabrikası’ndan bahsedildi. Eğitim alanında,açılan yeni okullar ile Türk eğitim tarihinde önemli bir yer teşkil eden Köy Enstitüsü’nün Erzurum’daki temsilcisi Pulur KöyEnstitüsü’nün kuruluş süreci ve faaliyetleri hakkında bilgi verildi. Sağlık işleri üzerine,hazırlanan plan, proje ve yapılacak etütler sonucu atılacak adımlar ele alındı. Sosyo-kültürel sahadaki çalışmalar iseaçılan müzeler, kurumlar ve kulüpler üzerinden değerlendirildi.ÜçüncüBölüm’de1950’li yıllardan itibaren şehrin demografik ve ekonomik yönden gelişmesine bağlı olarak yeni bir imar planının gerektiği tartışmaları özelindeyapılan çalışmalar ele alınmıştır. Su işlerinde Devlet Su İşleri 8. Bölge Müdürlüğü’nün kuruluşu ile elektrik meselesinin çözümünde etkin bir rol oynayacak TortumHidroelektrik Santrali’nin inşası hakkında bilgiler verildi. İlçelerdeki çalışmalar; imar haritalarının hazırlanması,içme suyu tesisatının ve elektrik şebekesinin kuruluşu temelinde incelendi. Ulaştırma faaliyetleri,belediyenin ve 1956’da kurulan Karayolları 12. Bölge Müdürlüğü’nünşehirgenelindeki çalışmalarıüzerinden değerlendirildi. Ticaret ve Sanayi alanındaki faaliyetlerden genel olarak bahsedildi ve bu dönemde faaliyete geçen Erzurum Et Kombinası, Erzurum Şeker Fabrikasıve Erzurum Yem Fabrikasıayrı başlıklar altında değerlendirildi. Eğitim ve sağlık yatırımları; Erzurum Eğitim Enstitüsü, Atatürk Üniversitesive Erzurum Verem Savaş Dispanseri ile birlikte ele alındı. Sosyal ve kültürel sahadaki işler; açılan kütüphaneler, spor tesisi inşaatları ve ilçelerde yapılan doğa sporlarının kulüp bazındaki faaliyetleri üzerinden incelendi. Dördüncü Bölüm’de Belediye Meclisi’nin onayı ve İller Bankası’nın kabulü ile 19 Ekim 1967’de uygulanmaya konulan dört yıllık yeni imar planı ve gecekondu meselesinin çözümü için atılan adımlar sıralandı. Şehrin sembol mekânlarından Havuzbaşı’nda bir Atatürk Anıtı’nın inşa edilme süreci aktarıldı. Kamu kurumlarının ağaçlandırma faaliyetlerine değinildi. Ulaştırma ve haberleşme işleri kapsamında,şehir içi trafiğini düzenleyici uygulamalar, Erzurum Ekspresadıyla yeni bir hattın açılması ve telekomünikasyon ağının güçlendirilmesi çalışmalarına yer verildi. İlçe ve bazı köylerdeki elektrik, yol, su, telefon hattı ve köprü inşası gibi alt ve üst yapı faaliyetleri ele alındı. Tarım ve hayvancılık alanındaki çalışmalar,meyvecilik ziraatındaki ilerlemeler üzerinden aktarıldı. Sanayi ve ticaret işleri çerçevesinde,açılan yeni fabrika ve imalatçılar ile yer altı kaynaklarının değerlendirilmesiçalışmalarıele alındı. Eğitim ve sağlık sahasındaki faaliyetler kapsamında,yeni okul inşaatları ile eskilerin bakım ve onarım işleri aktarıldı. Sağlık ve sosyal hizmet uygulamalarıyla,mevcut sağlık kurumlarının iyileştirilmesi ve bir yetiştirme yurdu ile bakımevinin açılması konularına yer verildi. Sportif vekültürel faaliyetler çerçevesinde,farklı disiplinleri içeren salon, yaz ve kış sporlarının gelişimi amacıyla yapılan yatırımlar ile oda tiyatrosunun kuruluşu, güzel sanatlar galerisinin ve resim atölyesinin açılışı hakkında bilgiler verildi. Erzurum 23 Temmuz Doğu Fuarı ile Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Erzurum Radyosu’nun kuruluş aşamaları ise farklı başlıklar altında incelendi.Beşinci ve son bölümdeErzurum Belediye Meclisi’nin 7 Mart 1972 tarihli toplantısında kabul edilen ve 1972-1975 dönemini kapsayan yeni imar planından bahsedildi. 1975 tarihli AziziyeAnıtıile Mustafa Kemal Atatürk’ün Doğumunun 100. Yıldönümü münasebetiyle 1981’de açılan; Atatürk Fidanlığı, Atatürk Parkı, Atatürk Çocuk Parkıve Atatürk Ormanıhakkında bilgilendirmede bulunuldu. Merkez, ilçe ve köylerdeki kamu hizmetleri aktarıldı.Tarım ve hayvancılık alanındaki çalışmalar üzerine;T.C. Ziraat Bankası, Süt Endüstri Kurumu ve İl Veteriner Müdürlüğütarafından teknik ve mali desteğin sağlanması ve modern zirai yöntemlerin uygulanmasıyla birlikte elde edilen sonuçlara değinildi. Sanayi ve ticaret alanındaki çalışmalarçerçevesinde; IlıcaSüt Fabrikası, Türkiye Zirai Donatım Kurumu Tarım Aletleri ve Makinaları Fabrikası,ERGAZ Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Sıvılaştırılmış Petrol Gazı Dolum ve Depolama Tesisi,Erzurum Alkol Fabrikası,SümerbankDumlu Yapağı ve Yün İpliği Fabrikası,TEKELPasinler Sigara FabrikasıveSümerbank İspir Kitap Tanıtım BülteniFENOMEN YAYINCILIK KİTAP TANITIM

FORMUwww.fenomenyayincilik.comAyakkabı Fabrikası’nın kuruluş ve gelişim süreçleri incelendi.Sağlık ve eğitim sahasındaki faaliyetlerdoğrultusunda;şehrin doğu bölgesinin sağlık merkezi konumunda olması dikkate alınarak yapılan yatırımlar ile temel eğitim ve yüksek öğretim üzerine çalışmalaraktarıldı. Sosyal ve kültürel alandaki faaliyetler İleTürkiye Radyo Televizyon Kurumu Erzurum Televizyonuve Erzurum Devlet Tiyatrosuİnceledi.Araştırma aşamasında;T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, T.C. CumhurbaşkanlığıDevlet Arşivleri Genel MüdürlüğüBaşbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphane Arşiv Hizmetleri BaşkanlığıMillî Kütüphanesi, Erzurum Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Erzurum İl Halk KütüphanesiveAtatürk ÜniversitesiMerkez Kütüphanesi’nde konuyla ilgiliolarakresmîkaynak ve tutanaklar, kitap, gazete, dergi ve makalelerden faydalanıldı. Çoksayıda görsel malzeme temin edildi.Bu süreçte yardımlarını esirgemeyen tüm kamu kurum ve kuruluşlarının personelineteşekkürü bir borç bilirim