Nurü’l-ʿulum’dan Seçmeler

Fütüvvet kavramı, Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. İbrâhim ve Ashâb-ı Kehf’i niteleyen “yiğit, delikanlı” (Ar. فتى) kelimesinden türetilmiş ve “cömertlik, cesaret, gençlik, yiğitlik, mertlik, fedâ” anlamlarını ihtiva eden bir kavramdır. İslâm dünyasında, hem ferdin iç dünyasını hem de toplumsal ilişkilerini belirleyen Kur’an temelli erdemleri öne çıkaran tasavvufî bir kavram olarak kullanılmaya başlanmıştır. Müslüman toplumlarda fütüvvet kurumu, sosyal bir kavram ve tasavvufî bir anlayış olmasının yanı sıra, Ahîlik teşkilatında görüldüğü gibi resmî bir toplumsal ve ekonomik teşkilatlanma biçimi olarak da öne çıkmıştır. Onun temelinde ise “Din, güzel ahlâktır.” ilkesinin, gençler ve meslek erbabı başta olmak üzere toplumun bütün katmanlarına kök salması gayesi vardır. Bu bakımdan fütüvvet anlayışı, gençlere, topluma ve özellikle de meslek erbabına sünnet temelli, toplum yararını önceleyen ve fedakârlığa dayalı bir ahlâk anlayışını sunar.

İlk büyük mutasavvıflardan Bâyezid-i Bistâmî’nin ruhaniyetiyle terbiye edildiği ve şeyhinin o olduğu kabul edilen Harakānî (ö. 1033) Horasan bölgesinin büyük sûfîlerindendir. Hem yaşadığı dönemin merkez şehirlerinden olan Horasan ve çevresinde hem de Anadolu’da neşv ü nemâ bulan Müslümanca yaşayışın ve toplum yapısının oluşumunda onun teklif ettiği ahlâk anlayışı kurucu bir rol oynamıştır.