Ondan Bundan

Dünyadaki ekonomik, siyasi ve sosyal gelişmelere bağlı olarak XIX. ve XX. yüzyıllar arasında birtakım fikir hareketleri ortaya çıkmıştır. Türk Dünyası başta olmak üzere bilhassa İdil-Ural coğrafyasında ortaya çıkan ve ceditçilik adı verilen yenilik hareketleri başta eğitim olmak üzere hayatın her alanında kendini hissettirmeye başlamıştır. Kazan Tatarları arasında ceditçilik faaliyetlerinin en önemli isimlerinden biri olan Fatih Kerimî, reformist idealleri benimsemiş bir aydın olarak hayatı boyunca halkın aydınlanması ve cehaletten kurtulması için yoğun çaba sarf etmiştir.

Fatih Kerimî eğitim faaliyetlerinin tamamında İsmail Gaspıralı’nın ortak dil idealine bağlı bir çizgi benimsemiştir. Kerimî’nin yazarlık faaliyetlerindeki en önemli özellik, eserlerinin tamamını halkın anlayabileceği sade bir dil anlayışıyla kaleme almasıdır. Bu noktada yazarın, Ahmet Mithat Efendi’nin desteğiyle İstanbul’da aldığı eğitimin yanı sıra Gaspıralı’nın “Dilde, işde, fikirde birlik” ideallerine bağlı kalması önemli ölçüde etkili olmuştur.

“Ondan Bundan” XIX. yüzyıl Türk ve Müslüman toplumlarına âdeta bir projeksiyon tutmaktadır. Eserin tamamında Müslüman toplumların geri kalma nedenleri, halkın içinde bulunduğu cehalet, cahil din adamları, giyim kuşam meselesi, matbuat, mektep ve ilmin önemi, bilime karşı takınılan olumsuz tavır, Rus okullarının Müslümanları dinsizliğe ittiğine inanılması gibi çeşitli konular yer almaktadır. Fatih Kerimî “Ondan Bundan” adlı eserinde bir sosyolog gibi toplumsal sorunları teşhis etmekle kalmayarak, problemlere çözüm önerileri de sunmaktadır.