Osmanlı’da Evliliğe Tahdit

Osmanlı Devleti 19. yüzyıl başından itibaren, vatandaşlık politikası çerçevesinde birtakım evlilik
tahditlerini uyguladı. Bunlardan biri de Osmanlı kadınının İranlılarla evlenmesini yasaklayan 1874
tarihli nizamnameydi. Yarım yüzyıldan fazla yürürlükte kalan nizamname, 1926’da kaldırıldı. Söz
konusu düzenleme, İranlılarla evliliği yasaklamanın yanında yasağa rağmen nikâh kıyanları mesul
tutmakta, İranlılarla evlenen kadınları ve onların çocuklarını Osmanlı vatandaşı kabul etmekteydi.
Nizamname ayrıca yasağa rağmen yapılan evliliklerden doğan çocuklara askerlik mükellefiyeti
getirmekteydi.
Vedat Yurt’un Osmanlı’da Evliliğe Tahdit Tedbirleri adlı incelemesi 19. yüzyıldaki vatandaşlık
politikaları bağlamında İranlılarla evlenme yasağını ortaya çıkaran şartları ve yasağın kapsamını
tespit ile uygulama sürecini aydınlatıyor. Çalışmada, yasak düzenlemesinin daha önceki ve diğer
evlilik tahditleri ile farklılık ve benzerlikleri ele alınıyor. Osmanlı’nın Cumhuriyet Türkiye’sine dönüşümü, bu dönüşümün merkezindeki tabiiyet, askerlik ve evlilik meseleleri üzerinden mütalaa
ediliyor. Yasağa Osmanlı’nın nevi şahsına münhasır olarak inşa ettiği millet sistemindeki
bozulmanın yol açtığı vurgulanıyor. Yasağın teşekkül sürecinin nirengi noktasında, modern
merkezi devlet inşası, kaybedilen topraklar sonucu demografik yapıdaki değişim ve zorunlu
askerlik düzenlemelerinin bulunduğu sonucuna ulaşılıyor. İranlılarla evlenme yasağının temel
coğrafi eksenin, Osmanlı ve İran arasındaki nüfuz mücadelesinin odağındaki Irak bölgesi olduğu
ileri sürülüyor.
Elinizdeki kitap, Osmanlı-İran nüfuz mücadelesiyle evlilik yasağı nizamnamesinin nasıl
şekillendiğini gösterirken esasen bu ilginç yasağı kapsamlı bir dönüşümün dinamikleri
çerçevesinde konumlandırıyor.