Osmanlı Devleti’nde Çok Yönlü Bir Ulema Ailesi: Hocazâdeler

Çalışmamız Hocazâde ailesini, başlangıcından (XV. yüzyıl) XVII. yüzyılın
sonuna kadar muhtelif veçheleriyle ele almaktadır. Bu süreçte üç hanedan dolaşıp
altı şeyhülislam ve çok sayıda kadıasker ve müderris yetiştiren ailenin tarihî
serüveni; siyasî, ictimaî, dinî ve ilmî yönleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Dört bölüm olarak tasarlanan tezin birinci bölümünde Hocazâde ailesi efradının
doğumları, tahsil hayatları, kariyer yolları, evlilikleri ve şahsiyetlerine dair bilgiler
verilmektedir. İkinci bölümde, ailenin dönemin siyaseti ve olayları içerisindeki
rollerine dair bilgilerin yanı sıra başta sultan ve sadrazamlar olmak üzere devrin
siyasîleriyle münasebetlerine değinilmiş, üçüncü bölümde ise ailenin ilmî ciheti
ele alınmaya çalışılmıştır. Kaleme aldıkları eserler, sahip oldukları ilmî hususiyetler
ve fikrî yapıları, mensup oldukları ilmî gelenek, etkilendikleri ve etkiledikleri,
talebeleri ve destekledikleri kişi ve gruplar ortaya konulmuş, bunun yanı sıra
irtibat ve etkileşim içerisinde bulundukları ulemanın kimler olduğu, devrin dinî
ve ilmî cereyanlarına tepkileri gibi hususlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunu
yaparken hem kendi yazdıkları hem de dönemin eserlerinden faydalanılmıştır.
Yine bu bölümde ailenin ilmiye içerisindeki ayrıcalıklı konumuna değinilmiştir.
Dördüncü ve son bölümde ise ailenin sahip olduğu vakıf ve mülkler araştırılmış,
faaliyet gösterdikleri alanlara işaret edilmiştir. Ailenin XVII. yüzyıldan
sonra da devam ettiği, şeyhülislam, kadı, müderris ve ilim adamları çıkarsa da
önceki yüzyıllar kadar ön planda olmadıkları tespit edilmiştir. Bu sebeple araştırmanın
zamansal sınırı olarak XVII. yüzyılın sonu, anlamlı bir nokta olarak
değerlendirilmiştir.