Sadallah Vennüs ve Tiyatroları

Bu çalışmamda insanî, duygusal, ahlaki, davranış, kültür ve tiyatro gibi pek çok yönden incelenmeyi ve önemsenmeyi hak eden yazar Sa'dallâh Vennûs ve tiyatro eserlerini özlü bir şekilde inceledim.

Hayatının kırk yılında, yirmiden fazla tiyatro eseri, pek çok araştırma ve makale yazmış olan ve yalnızca bir tiyatro yazarı değil, aynı zamanda bir tiyatro adamı olan Sa'dallâh Vennûs'un deneyimlerinin bir panoramasını sunmak istedim.

Sa'dallâh Vennûs, Arap kültürü yolculuğuna kırk yıl eşlik etmiştir. Bu yolculuğun başında, sadece okumaktan zevk alan bir okuyucuydu. Ancak kısa bir süre sonra kültürel hayatın akışı içerisinde etkili bir kışkırtıcı, kültürel alanda iz bırakan bir şahsiyet olmuştur.

Et-Tayyib es-Sıdkî'nin ifade ettiği gibi : "(...) İnsan ve yazar Sa'dallâh Vennûs arasında ayırım yapmak bana zor geliyor. Çünkü o, hayatında da yaratıcılığı gibi aşırı duyarlı ve eşyanın arkasında gizli olan şeyleri görmede yeteneklidir..."

Ünlü tiyatro yazarı, eleştirmen ve yönetmen Sa'dallâh Vennûs hakkında bir araştırma yapmak istememin başlıca nedenleri arasında onun, çok sayıda ve edebî değeri yüksek tiyatro eseri, drama teorisi, uygulamaları ve bu konularda makaleler yazan yaratıcı bir yazar olmasını ve tiyatrolarının büyük çoğunluğunun sahnelenmiş olmasını sayabilirim. Bunların hepsi Vennûs'un okuma alanının genişliğini ve onun üstlendiği sorumluluğun ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Bir diğer neden ise Vennûs'un oyunlarının, hem metin hem de sahne performansı olarak birçok eleştirel açıklama ve tartışma yaratmış olmasıdır.

Vennûs, Batılı ünlü yazarlar Piscator, Brecht, Peter Weiss'dan gerek üslup gerekse tiyatro formu alanında etkilenmiş, dramanın canlı, yenilikçi, doğal geleneğinin gelişimini inatla, kararlı bir biçimde sürdüren birkaç tiyatro yazarından biri olarak ortaya çıkmıştır. Onun oyunları izleyicinin kendini ortaya koyması, soru sorması ve hatta sahneye doğaçlama bir diyalogla katılarak kendini şımartma derecesine gelmesini sağlayacak düzeyde başarılı izler bırakmıştır. Onun, Orta Çağ masallarındaki kültürel mirasın yeniden canlanması, gelişmeye karşı istekliliği ve denemelerle aktifleşen tiyatro dinamikleriyle, yalnızca Suriye tiyatrosunda değil, genel olarak Arap tiyatrosunda da çok önemli role ve yere sahip bir yazar olduğunu belirtmemiz gerekir.

1997 yılında Nobel Edebiyat Ödül Kurulu, UNESCO'ya, büyük tiyatro yazarı Sa'dallâh Vennûs'un Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterileceğini bildirdi. Adaylığı doğrulandıktan birkaç gün sonra, 15 Mayıs 1997'de Vennûs vefat etti. O, ölüm ve yaşam arasındaki mücadelenin epik şiiriydi.

Sa'dallâh Vennûs'un vefat ettiği 1997 yılında Amman'da bulunmaktaydım. Yazarın vefatı, Arap dünyasında büyük bir yankı uyandırmıştı. Onun vefatı üzerine, doktora derslerine devam ettiğim Ürdün Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Vennûs'un tiyatral kişiliği, üslubu, eserleri ve insanî özellikleri konularının işlendiği özel dersler verildi. Kansere karşı mücadele vererek Amman'da vefat etmesi ve özellikle bu mücadele döneminde sanatsal değeri yüksek ve toplumsal mesajı vurgulayıcı eserleriyle beni derinden etkilemişti. Sa'dallâh Vennûs. Bu çalışmanın materyalleri, on dört yıl önce toparlanmıştı. Ancak, kitap haline gelmesi bu yıl mümkün oldu. Çalışmama, konuyu temellendirmek amacıyla "Modern Arap Tiyatrosuna Genel Bir Bakış" ve "Çağdaş Suriye Tiyatrosu" adlı giriş bölümüyle başladım.

Bu bölümde, Modern Arap tiyatrosunun öncüleri, eserleri ve çalışmaları hakkında özlü bilgiler verdikten sonra, onun bir devamı olan Çağdaş Suriye tiyatrosuna geçiş yaptım. Bu bölümde, Suriye tiyatrosunun önde gelen yazarları, Çağdaş Suriye tiyatrosunda ele alınan en önemli konular, tiyatro türleri ve tekniğinden bahsettim. Böylece okuyucunun zihninde, Modern Arap tiyatrosu ve Suriye tiyatrosunun genel panoramasını oluşturmak istedim.

Sa'dallâh Vennûs'un birbiriyle içe içe girmiş olan yaşamı, edebî kişiliği, tiyatro anlayışı, sosyal ve fikrî çevresi ve eserlerini birinci bölümde değerlendirdim. Bu bölümde bir bakıma, sanatçının ilhamının arka planında onun yaşam gerçeğinin bulunup bulunmadığını sorgulamak istedim.

Çalışmanın amacını ve sunmak istediği bilgiyi ortaya koyan ve en önemli temel bölümü olan ikinci bölümde, Sa'dallâh Vennûs'un tiyatral yaratıcılığının dönemleri ve bu dönemlerin temsilcisi olan tiyatroları ele aldım. Vennûs'un tiyatral yaratıcılığının her bir döneminde birçok eser bulunmaktadır. Ancak bu eserlerin her birinden bahsetmek, bu kitabın boyutlarını aşacağı için, her bir dönemin temsilcisi olan en önemli bir tiyatro eserine yer verdim.