Semhudi’nin İdahu’l-Beyan’ı ve Alemin Mükemmelliği Düşüncesi

Gazzâlî'nin, “mevcut evrenden daha mükemmelini yaratmak imkân dâhilinde değildir” şeklinde ifade ettiği âlemin mükemmelliği ile ilgili düşüncesi, kendisi henüz hayattayken büyük tartışmaların ortaya çıkmasına sebep oldu. Bir Mâlikî fakihi olan İbnü'l-Müneyyir bundan çok rahatsız olacak ki, konu ile ilgili dile getirilen eleştirileri daha da geliştirerek ve sistematik hale getirerek bir eser yazar ve bu çalışmasından dolayı Gazzâlî muhaliflerinin en etkilisi olmayı başarır. XV. yüzyılda yaşayan ve tarihle ilgili çalışmalarıyla ünlenen Mısırlı bir düşünür Semhûdî, söz konusu eleştirilere çok etkili ve kapsamlı yanıtlar vermesi hasebiyle en önemli Gazzâlî savunucusu olarak da bilindi. Semhûdî, Gazzâlî'yi takip ederek, içerisinde belli bir amaca yönelik kötülükler ve iyilikleri aynı anda barındıran bu âlemin, mümkün âlemler içerisinden seçilen en mükemmel âlem olduğu görüşünü savunmaktadır. Ona göre âlemin en mükemmel şekilde yaratılması, Allah'ın hür seçiminin ve mutlak iradesinin bir sonucu olarak ve hikmetinin gerektirdiği en mükemmel oluş şeklinde tezahür eder. Allah'ın hikmeti iradesi ve kudretinin sınırsız olanı sınırlı yapabileceğini söyleyen Semhûdî, Allah için her zaman daha mükemmelini yaratmanın imkân dahilinde olmasına rağmen bir fert için en mükemmellik vasfının seçilmesi, seçilenin o an için en mükemmel olduğu ve onun Allah tarafından sınırlandırıldığı anlamına geldiğini savunur. Düşünür aynı zamanda bir vasıf olarak “mükemmelliğin”, tüm zamanlar için sabit kalan bir özellik olmadığını ve sürekli değişebileceğini söyler. Şöyle ki, mükemmel olarak var olan her şey, ilâhî hikmet böyle gerektirdiği için kendi zamanına göre en harika olarak yaratılmaktadır.

İçinde bulunduğumuz âlemin, mümkün âlemlerin en mükemmeli olduğunun tartışılmaz gerçekliğini açıkça ortaya koymaya çalışan bu kitap, Arapça ve Türkçe olmak üzere iki bölümden oluşmakta olup, hem Semhûdî'nin söz konusu önemli eserinin Arapça tahkikli neşrini hem de İbnü'l-Müneyyir'in ileri sürdüğü eleştirilere karşı Semhûdî'nin geliştirdiği savunma çizgilerinin değerlendirilmesini Türkçe olarak siz değerli okurlara sunmaktadır.