Sevgi Soysal’ın Romanlarında Modernizm ve Kadın

Sanat kavramı, toplum ve toplumsal bir varlık olan insanla ilişkili olan, dış dünyanın verilerini kendi içsel hakikatine ve yasalarına göre harmanlayarak estetik ölçütler içinde çok katmanlı bir boyuta taşıyan bir yaratma faaliyetidir.

Sanatı sanat yapan asıl unsur, sanatçının mizacıdır. Mizaç, dış dünyanın sanatçı tarafından nasıl algılandığı ve yorumlandığıdır. Sanatçı bu mizaç gereği, bir amaç doğrultusunda nesnel dünyanın gerçeklerini zihninden dönüştürerek yeniden inşa eder.

Sanatın çağın değer yargılarıyla, toplumun temek dinamikleri ile sıkı bir ilişkisi vardır. Dolayısıyla nesneler dünyasındaki değişimler, sanat yapıtının kurgulanmasında yapısında ciddi değişimlere yol açacaktır.

Sanat ile kültür arasında zorunlu bir ilişki vardır. Her kültürün farklı olması, sanatın besleyici kaynaklarını farklı kılar. Dolayısıyla her sanat eseri egemen kültürün bakış açılarını dışa vurur.

1960 yıllarından itibaren yazdığı eserlerle Modern Türk edebiyatında imtiyazlı bir yer edinen Sevgi Soysal, sanat ve kültür arasındaki zorunlu korelasyonun bilincinde olan bir aydın sorumluluğu ile topluma özgü sorunları, çağın sanat anlayışına uygun bir şekilde kendine özgü bir tarzla eserlerini kaleme almış ve böylece Türk edebiyatının modernleşmesine ciddi katkılar da bulunmuştur.

Soysal için Türk modernleşme süreci ile kadınların kendi kimliklerini inşa etme süreci arasında sıkı bir ilişki vardır. Kadınların bireysel özgürlüğünü engelleyen unsurları, modernitenin yıkıcı etkilerinin doğal bir sonucu olarak görür. Modernitenin açmazları konusunda farklı araştırmacılar tarafından ileri sürülen fikirleri yetersiz bulan Sevgi Soysal,

özellikle kadın eksenli problemleri romanın merkezine alarak modernizmin çözümlenmesinde eksik kalan unsuru gidermeye çalışır. Bizi böyle kanaate yönelten sebep, modernleşmenin öncülüğünü yapan zihniyetin Tanzimat Dönemi’nden yakın bir zamana kadar eril iktidardan güç alarak toplumsal hayatı ve toplumsal hayat içindeki kadınları cinsiyet farklıklarına göre bölmeye çalışan cinsiyetçi yaklaşımlarıdır. Kadın hakları konusunda hukuksal dayanaklar aranmış olsa da bu dayanakların arka planında otoriter eril iktidarın varlığı kendisini hissettirir. Kadının dişil kimliği biyolojik bir fark olmasının ötesinde kültürel kodlarla desteklenen bir noktaya indirgenmiştir. Sevgi Soysal’ın eserlerinde kadın kimliğinin dişil özelliğinin belirgin bir şekilde merkezde tutularak modernleşmenin tahribatlarıyla ilişkilendirilmesi, modernleşmenin eziciliğine karşı çözüm odaklı geliştirilen stratejilerle dikkate alındığında daha anlamlı bir hale gelecektir. Çünkü geliştirilen stratejiler, kadını ataerkil geleneksel normların belirlediği ilkelerle ilgilidir.

Kadınların yaşadığı çelişkiler, sevgi Soysalın romanlarında sosyolojik ve psikolojik verilere müsait bir şekilde işlenmiştir. Sevgi soysal, kadına rol biçen toplumsal kurallara eleştiri getirirken gündelik hayatın her kesiminden seçtiği kadınları tipleştirme eğilimi içine girer. Toplumsal düzeni bilinci biçimlendiren bir unsur olarak görür. Bu nedenle Soysal’ın romanlarında bir kadın özneyi irdelemek, toplumun genel kadınlarını irdelemek demektir. Hangi kesimden olursa olsun, kadınların yaşadığı psikolojik buhranlar, otoriter eril iktidar karşısında sergilenen pasif tavırlar birbirine çok benzer. Toplumu ve eril iktidarı sergileme cesareti gösteren kadınlarda dönem dönem başkaldırı niteliğinde çıkışlar yaşansa da bu çıkışların duygusal mahiyette kalması ve cılızlaşarak sönmesi neredeyse genel bir kabuldür. Bu konuda Tante Rosa romanındaki Tante Rosa karakteri aykırı ve uyumsuz kimliği ile diğer kadınlardan farklılık gösterir. Fakat hayatının başarısızlıkla dolu olması onu diğer kadınlarla ortak noktada buluşturur.

Bu çalışmada Sevgi Soysal’ın romanlarında toplumun ve çağın nabzını tutmak esas alındığından romanların estetik formu ve teknik kısımları ihmal edilmiştir. Romanlar, çağa hâkim olan zihniyet etrafında kadınların yaşadıkları sorunları bilimsel tarafsızlık ilkesi çerçevesinde yorumlanmaya çalışmaktır. Böyle bir yöntemin belirlenmesinde, Soysal’ın düşünsel dünyasının kapısını aralayarak kadınların yaşadıkları sorunları yine bir kadın bakış açısıyla daha gerçekçi bir şekilde çözümleme düşüncesi etkindir.

Çalışma “Metalaşma ve Kadın”, “Ataerkil Düşünce ve Kadın”, “Modernleşme ve Kadın Kimliğinin Yeniden İnşası” ve “Gelenekselliğin Gölgesinde Şehirli Kadın” olmak üzere dört başlık altında incelenmiştir.

Birinci bölümde kapitalizmle birlikte meydana gelen tüketim kültürünün, kadın bedenini cinsellik bağlamında bir sömürü aracı haline getirerek onları denetim altına almaya çalışmasıdır. Yazar konu ile ilgili eleştirilerini yaparken modernleşme ve tüketim kültürünü tek başına ele almaz. Geleneksel normlar ile modernleşmenin eril otoriter yapısı arasında benzerlikler kurar.

İkinci bölümde ataerkil toplumlarda kadınları ikincil konuma düşüren etmenler ve bu etmenlerin kadınların gündelik yaşamlarını nasıl etkilediği incelenmiştir.

Üçüncü bölümde modernleşmeye bağlı olarak bireysel kimliğini kendi başlarına inşa etmek zorunda kalan kadınların yaşadıkları sorunlar inclenmiştir.

Son bölümde ise modernite ile geleneksellik arasında sıkışıp kalan şehirli kadınların geleneksel normlara karşı tutumları incelenmiştir. Bu kadınlar, yetiştikleri iklimin insanı olmaları itibariyle ya geleneksel normları içselleştirmiş bir tutumla devam ettirme yönünde tavır takınırlar ya da normlarlara karşı çıksalar bile onların varlığını kabul etmek zorunda kalırlar.

Dört bölümlük incelemeden sonra sonuç bölümüne geçilmiş ve bu bölümde Sevgi Soysal’a Türk edebiyatında özgün bir yer kazandıran romanlarının genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.