Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniyye

Milletler, tarih boyunca belirli özellikleri ile öne çıkmışlardır. Bazıları tarihi yapmış, bazıları tarihi yaşamış, bazıları ise, hem tarih yapmış hem de tarihi yaşamıştır. Türk milleti, hem yapan, hem de yaşayanlardandır. Tarihin yolunu gelecek için yürüyen Türk milleti, seyahat esnasında yapıp ettiklerini önce sözlü, ardından da yazılı olarak görünür kılmıştır. İşte, bu yüzdendir ki, edebiyatın tarihi, milletin de tarihidir.

Ferdin duygu ve düşünceleri, toplum dediğimiz büyük yapının ortak değerleri çerçevesinde bir araya gelirken, yarına ses verebilme erdemine de çığlık olmuştur. Aynı şekilde, toplumun olgunluğa erişmesi noktasında, toplumun en küçük parçası olan ferdin sağlam ve sağlıklı adımları, yolculuk durumunda önüne çıkan olumsuzlukları yok etmek için kahramanlık görevini yerine getirmişlerdir.

Tarih yapmaktan sürgüne uğratılarak tarih yaşamaya mecbur edilen Osmanlı, özellikle on dokuzuncu asrın ikinci yarısından sonra, sanat ve edebiyat alanında da büyük kırılmaları yaşamıştır. Tanzimat devri ile başlayan yenileşme hareketleri, edebiyat tarihimiz için yeni ve farklı adımların atılması sonucunu doğurmuştur. Sadece on dokuzuncu asır değil, yirminci asır ve günümüz edebiyat algısı açısından da münakaşaların merkezine konumlandırılan Ziya Paşa ve Harabat Antolojisi, Tanzimat'tan beri yazılan eserlere ilham kaynağı olmuştur.

İlham iki yönlüdür. Birincisi, yeniye varlık alanı açabilmek uğruna yıkılması lazım gelen ikon Harabat Antolojisi'dir. İkincisi, eskinin tenkidi ve inkarı bahis konusu olduğunda dönülen üs, yine Harabat'tır. Batılılaşmaya bağlı olarak yeni hakim, eski mahkûmdur. Faik Reşad da, hakim fikrin peşinde ve Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat'ta ileri sürdüğü iddiaları doğrulamak maksadına yönelikmiş hissi uyandıran bir edebiyat tarihi kaleme almıştır.

Edebiyat tarihi, başından sonuna kadar, özellikle, kuram meselesini münakaşa zeminine taşıdığı yerlerde, ortaya koyduğu fikirlerin neredeyse tamamı, Ziya Paşa'nın söylediklerine muhalefet ve onun ileri sürdüğü kanaatleri yok saymaya yöneliktir. Aynı zamanda, eserde zikrettiği sanatkarlara ilişkin fikirlerini de, Paşa'nın görüşlerine karşı çıkarak doğrulamanın derdindedir. Faik Reşad, Namık Kemal'in Tahrib ve Ta'kîb'inde, Ziya Paşa'ya karşı gerçekleştirdiği hücumları, haklı ya da haksız sorgulaması yapmaksızın, Tarîh-i Edebiyât-ı Osmâniye'sinde tekrar etmiştir.