Türk Kütüphaneciliğinde Önemli Bir Adım: Devr-i Hamidi Katalogları

Erişim sağlanmadığında bilgi kaynakları yarar sunamaz. Bu nedenle kataloglama, insanların kişisel ve mesleki gelişimleri için ihtiyaç duydukları bilgi kaynaklarını bulmalarını ve bu kaynaklara erişmelerini sağlayan önemli bir süreç ve/veya çalışmadır. Kütüphane kataloğu, bir kütüphanede veya kütüphanelerde bulunan bilgi kaynaklarının tüm bibliyografik ögelerinin kaydıdır. Kütüphane kataloğunun amacı, kütüphanenin dermesinde bulunan bilgi kaynaklarını bulmak ve bunlara erişimi sağlamaktır. Katalog, yazara, baslığa, konuya veya biçime göre bilgi kaynağını bulmak için kullanılır ve kütüphane dermesinin kullanımını daha kolay ve erişilebilir hale getirir. Matbaacılığın gelişmesi ve özellikle sanayi devrinden sonra yayıncılık tekniklerinin ilerlemesi, yayın sayısında ve türünde önemli artısın yaşanmasına neden olmuştur. Bu gelişmeler kütüphane dermelerinin büyümesini sağlamıstır. Bu da dermenin denetim altına alınmasını ve erişimini zorunlu kılmış; erişimi sağlayacak çeşitli kataloglama ve sınıflama sistemlerinin ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Günümüzde dünyadaki her türden tüm kütüphaneler barındırdıkları dermenin denetimini ve erişimini bu sistemler aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Kitap ve kütüphaneye verdiği değer ile de bilinen Sultan II. Abdülhamid, İstanbul’da bulunan vakıf kütüphanelerinin sahip oldukları eserlerin kayıt altına alınması için, bu kütüphanelerin fihristlerinin/kataloglarının hazırlanmasına ön ayak olmuştur. Bu fihristler/kataloglar O’nun döneminde hazırlandıkları için Devr-i Hamîdî fihristleri/katalogları olarak adlandırılmaktadır. Türk kütüphanecilik tarihinde önemli bir çalışma olarak kabul edilebilecek bu fihristlerin hazırlanması ve basımı 12 (1882-1894) yıl sürmüştür. 86 dermeden oluşan 69 kütüphanenin fihristi/kataloğu farklı zamanlarda 40 cilt halinde basılmıştır. Devr-i Hamîdî kataloglarında eserlerin başlığı (adı), sayısı, dili, cildi, satır ve sayfa sayısı, yazı türü ile birlikte müellifin adı, ölüm tarihi, yazma mı basma mı oldukları ve mülahazat (görüşler) gibi bibliyografik bilgiler yer almaktadır. Fihristlerin neredeyse tamamında yer alan bu niteleme alanları kendi içinde belli kurallara sahip olduğundan, eserler bu kurallar doğrultusunda defterlere kaydedilmişlerdir. Kitapta Osmanlı dönemi vakıf kütüphaneleri ile birlikte özellikle Devr-i Hamîdî katalogları incelenmiştir.